Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

➡ DEHB; Dikkat, hareketlilik ve ders başarısı alanındaki sorunlar Çocuk ve Genç Psikiyatrisi polikliniklerine başvurularda en sık karşılaşılan şikayetlerin başında gelmektedir. Ailelerin yaşanan bu sorunları kabullenmesi ile uzmana başvurmaları ise zaman alabilmektedir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

DEHB NEDİR?

DEHB, dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik-dürtüsellik belirtilerinin, kişinin yaşamında birden fazla alanı olumsuz etkileyecek düzeyde olduğu psikiyatrik bozukluktur.

Dikkat ve hareketlilik ile ilgili sorunlar insanlarda belirli zamanlarda görülebilmektedir fakat bu tanıyı alan kişilerde bu belirtiler çok daha fazla, daha şiddetli ve yaşamı etkileyecek boyuttadır.

Bu nedenle DEHB; kişinin okul başarısını, aile ve sosyal ilişkilerini, özgüvenini ve yaşamındaki birçok alanı olumsuz etkileyebilecek olan önemli bir ruh sağlığı sorunudur.

DEHB ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ NELERDİR?

Araştırma sonuçlarına göre DEHB’nin ortaya çıkış nedenleri kalıtımsal ve çevresel olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir.

Kalıtım:
Kalıtımsal özellikler; DEHB’nin nedenleri arasında kanıtlanmış en önemli etkenlerden birisidir.  Yapılan çalışmalarda genetik geçişin %70-80 oranında olduğu saptanmıştır.

Çevresel:
DEHB’ye neden olduğu düşünülen çeşitli çevresel etmenler; direkt DEHB’ye neden olmaktan çok genetik olarak yatkınlığı olan bireylerde DEHB oluşma riskini arttırırlar.

1. Doğum öncesi: annenin gebelikte sigara, alkol kullanımı, fazla stres yaşaması
2. Doğum sırasında: erken doğum, düşük doğum ağırlığı, doğum komplikasyonları
3. Doğum sonrası: bazı hastalıklar, kurşun gibi maddelere maruz kalma

DEHB Kalıtsaldır

TEMEL BELİRTİLER

DEHB’de temel belirtiler dikkat ve hareketlilik-dürtüsellik alanlarındadır. Var olan belirtilerin evde ve okulda ne sıklıkta yaşandığı bilgileri, kullanılan ölçek ve formlarla anne-baba ve öğretmenden öğrenilir.

Belirtilerin 12 yaşından önce başlamış olması, en az 6 aydır birden fazla ortamda, sık ya da çok sık görülüyor olması ve çocuğun yaşamında en az bir alanı olumsuz etkiliyor olması durumunda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı düşünülür.

Dikkat eksikliği belirtileri:

1. Dikkatini ayrıntılara vermez veya okul ödevlerinde, işinde ya da diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar.
2. Üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı oyunlarda dikkatini sürdürmede zorluk çeker.
3. Kendisine doğrudan hitap edildiğinde dinlemiyormuş gibi görünür.
4. Yönergeleri gerektiği gibi izlemez ve okul ödevlerini ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamaz.
5. Görev ve etkinlikleri düzenlemekte güçlük çeker.
6. Uzun süreli dikkat gerektiren işlerden (okul ödevi, ev ödevi gibi) kaçınır, bunlardan hoşlanmaz ve bunlara karşı isteksizdir.
7. Üzerine aldığı görev ya da etkinlikler için gerekli olan eşyaları (kalem, kitap, oyuncak, araç-gereç gibi) kaybeder.
8. Çevresindeki uyaranlarla dikkati kolayca dağılır.
9. Günlük etkinliklerde unutkandır.

Hiperaktivite-Dürtüsellik Belirtileri:

1. Elleri ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanır.
2. Sınıfta ya da oturması gereken diğer durumlarda yerinde oturamaz.
3. Uygun olmayan durumlarda sağa sola koşturur veya tırmanır.
4. Sakince oyun oynamakta ya da boş zaman etkinliklerine katılmakta güçlük çeker
5. Hep hareket halindedir ya da sanki motor takılmış gibi davranır.
6. Çok konuşur.
7. Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verir.
8. Sırasını beklemekte güçlük çeker.
9. Başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (başkalarının konuşmaları veya oyunlarına burnunu sokar).

DEHB ALT TİPLERİ

DEHB tanısı alan çocukların farklı özellikler göstermesinin nedenlerinden birisi de DEHB’nin farklı tiplerinin olmasıdır. DEHB’nin temel belirtileri olan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik-dürtüsellik her çocukta farklı oranlarda ve şiddetlerde görülür. Temel belirtilerin dağılımına göre 3 farklı DEHB tipi vardır:

1. Birleşik tip
2. Dikkat eksikliği önde olan tip
3. Hiperaktivite önde olan tip

DEHB OLAN KİŞİLERDE BAŞKA NE TÜR SORUNLAR GÖRÜLEBİLİR?

DEHB’de sıklıkla psikiyatrik hastalıkların eşlik ettiği belirlenmiştir. En sık eşlik eden bozukluklar; Karşıt olma-karşıt gelme bozukluğu, Davranım bozukluğu, Anksiyete bozukluğu, Tik bozuklukları, Madde kötüye kullanımı olarak sayılabilir.

DEHB’de temel belirtiler içinde olmasa da tanıyı almış bireylerin çoğunda eşlik eden bazı belirtiler vardır. Bu belirtiler; buzdağının görünmeyen kısmına benzetilebilir. DEHB belirtileri sadece dikkat ve hareket alanlarını değil; kişilerin yaşamını, duygularını, çevreyle uyumlarını ve akademik başarılarını da olumsuz yönde etkilemektedir.

1. Günlük rutin işleri öğrenmekte gecikme
2. Sosyal olgunlukta gecikme
3. Dağınıklık, düzensizlik
4. Duyusal aşırı duyarlılık
5. Tutarsızlık
6. Koordinasyon güçlükleri, sakarlık
7. Bellek sorunları

DEHB Basit Bir Sorun Değildir

NASIL TANI KONULUR?

1. Aile ve çocukla ilk görüşme, bilgi alma, ailenin dolduracağı ölçekler
2. Çocuğun değerlendirilmesi (muayene ve testler)
3. Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin dolduracağı ölçekler
4. Laboratuvar ve görüntüleme yöntemleri
5. Tüm bilgilerin bir araya getirilmesi ve tanı konulması

Aile ve öğretmenlerin en sık belirtiği sorunlar derslerde dikkatini toplamakta zorlanma, ödev yapmakla ilgili güçlükler, aşırı hareketlilik, sorumluluk alma becerilerinde gerilik gibi konulardır. Öğretim sürecinde hemen her çocukta görülebilecek olan bu belirtilerin tümünün DEHB’ye bağlı olduğunu düşünmek hatalı olabilir. Bu yakınmalar DEHB kaynaklı olabileceği gibi fiziksel ve gelişimsel sorunlar, görme-işitme kusurları, sosyokültürel yetersizlikler, uygun olmayan çocuk yetiştirme tutumları, aile içi sorunlar gibi başka nedenlerden de kaynaklanabilir.

Bu nedenle ailelerin dikkat ve hiperaktiviteye dair başvurularında olası diğer nedenlerin de detaylı değerlendirilmesi gerekmektedir.

DEHB TEDAVİSİ

DEHB, süreğen seyreden, yaşamın birden fazla alanını etkileyen ve pek çok ek davranışsal ve psikiyatrik bozukluğun görüldüğü bir klinik durumdur. Bu nedenle hem ilaç tedavilerinin hem de davranışçı yöntemlerin bulunduğu çok-boyutlu tedavi yaklaşımı gerekmektedir.

En çok bilimsel araştırmanın yapıldığı ve etkinliği en çok kanıtlanmış tedaviler psikofarmakolojik tedavilerdir. Gerektiği durumlarda kişinin sosyal uyumunu arttırmak, yürütücü işlevlere ait becerilerini geliştirmek için psikoeğitim ve davranışçı müdahaleler eklenebilmektedir.

DEHB İlaçların Etki Mekanizması

OLUMLU YÖNLERİ DE VAR MIDIR?

DEHB’deki birden fazla alandaki sayılan tüm bu sorunlar kişiyi ve ailesini olumsuz olarak etkilemekte ve var olan olumlu özelliklerin görülmesini engellemektedir. Var olan sorunlar, ailelerin çocuklarının özelliklerine dair düşüncelerini olumsuz yönde etkilemektedir. DEHB tanısı almış çocuklar da sürekli eleştirilmek, uyarılmak yüzünden sahip oldukları olumlu özelliklerinin farkında değildirler. Oysa DEHB’nin hem kişiyi hem de ailesini tüketmemesi için bu olumlu özelliklerin farkına varmak ve onların yetenekli olduğu alanlarda gelişimini desteklemek gereklidir.

DEHB Olumlu Yönler

Kaynak

• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu- Dr. Özlem Sürücü
• Yaşam Boyu Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ve Eşlik Eden Durumlar- Dr. Nahit Motavalli Mukaddes